Početna za: ŽIVA, Hg  

SPOJEVI, DOBIVANJE I UPORABA

Dobivanje žive:

Za dobivanje žive upotrebljava se cinabarit koji se žari na zraku da bi se dobio oksid. Ruda se najprije koncentrira s 25 - 50% žive, a zatim se u peći za prženje koncentrat zagrijava uz pristup zraka. Dobiveni živin(II)-oksid pri visokim temperaturama disocira na elementarnu živu i kisik prema jednadžbi:

HgS(s) + O2(g) <-> Hg(g) + SO2(g)

Kako se žarenje sulfida vrši na temperaturi višoj od vrelišta žive, elementarna živa izlučuje se u obliku pare. Pare se kondenziraju u tekuću fazu u cjevastim kondenzatorima hlađene vodom, a tekuća živa skuplja se u željeznim, vodom napunjenim bačvama. Kod ukapljivanja se sva živina para ne kondenzira u tekući metal, već dio prelazi u prah (tzv. stupu) koji sadrži 80% žive, a ostalo su živine soli, leteća prašina, čađa i katran. Da bi se iz stupe izdvojila živa, preša se, pri čemu živa istječe u sabirne posude. Na ovaj način destilacijom ili iz stupe dobije se veoma čista živa (sadrži 95-98% Hg), a rafinacijom može se dobiti živa čistoće 99,9% .


Svojstva i upotreba žive:

Elementarna živa je srebrnastobijel metal, jedini koji se pri sobnoj temperaturi nalazi u tekućem stanju. Tekuća živa vrlo je fluidna i ima veliku površinsku napetost pa se lako formira u kuglaste kapi koje ne moče stijenke posude ili podloge pa na površini stvara konveksni rub. U čvrstom stanju ima romboedarsku kristalnu strukturu. Toplinska i električna vodljivost žive nisu velike u odnosu na standardne vodiče, ali lako stvara električni kontakt pa se koristi u raznim električnim uređajima (poznati su živini prekidači). Pri sobnoj temperaturi isparava vrlo polagano.

Živine pare jako su otrovne i udisanjem mogu dovesti do trovanja koja se u početku očituju u lakom krvarenju zubnog mesa, kasnije u slabosti pamćenja, glavoboljama, smetnjama u probavi i na kraju teškim oštećenjima živčanog sustava.

Prolazom električne struje kroz razrijeđene živine pare nastaje svjetlost bogata ljubičastim i ultraljubičastim spektralnim linijama pa se upotrebljava za izradu kvarcnih svjetiljki i živinih žarulja za rasvjetu. Živine svjetiljke koriste izboj u parama pod visokim tlakom (u kvarcnom žišku stvara se plazma) koji generira isti spektar, ali intenzivnijih linija. Ultraljubičasto zračenje pretvara se u vidljivu svjetlost posredstvom fluorescentnog nanosa na staklenom balonu cijevi. Živine pare niskog tlaka na isti način generiraju zračenje u standardnim fluorescentnim cijevima.

Pri sobnoj temperaturi na zraku čista se živa ne mijenja, a onečišćena se prevlači oksidnom kožicom. Zagrijavanjem na zraku ili u prisutnosti kisika živa kod 357°C stvara oksid, HgO. Lako se spaja s halogenim elementima i sumporom. Otapa se samo u oksidirajućim kiselinama kao što su razrijeđena i koncentrirana dušična i vruća koncentrirana sumporna kiselina. Ne otapa se u klorovodičnoj kiselini i u lužinama. Tekuća živa otapa brojne metale (osim željeza i platine) stvarajući legure koje se nazivaju amalgami. Ovisno o sadržaju metala, amalgami mogu biti tekući (sadrže malo metala) i čvrsti. Posebno su važni natrijev i kalijev amalgam koji se koriste pri elektrolizi alkalijskih halogenida te srebrov amalgam koji se dosta (ali sve manje) koristi u stomatologiji za izradu plombi.

U prirodi se javlja kao smjesa sedam stabilnih izotopa 196Hg (0,146%), 198Hg (9,97%), 199Hg (16,87%), 200Hg (23,10%), 201Hg (13,18%), 202Hg (29,86%) i 204Hg (6,85%), i dvadesetak radioaktivnih, uglavnom kratkoživućih, izotopa (osim 194Hg s t1/2=520g. i 203Hg s t1/2 = 46,6 dana).

Živa se upotrebljava kao elektroda u raznim elektrolitičkim postupcima i kao katalizator raznih procesa, a u poljoprivredi kao herbicid i pesticid. Zbog velike gustoće, stabilnosti na zraku i jednolikog prostornog termičkog širenja, živa se upotrebljava za punjenje manometara, barometara i termometara. Organometalni živini spojevi, poznati kao merkuriali (npr. Merkurofen, Mertoxol, Meroxyl, Merkabolid i dr.) upotrebljavaju se kao antisepcijska i dezinfekcijska sredstva.


Spojevi žive:

Živa pravi spojeve u kojima ima oksidacijski broj +1 i +2 među kojima je veliki broj soli i organometalnih spojeva tipa HgR2 (R = alkili, alkoksili, halogen alkili i sl.) i tipa RHgX (X=halogeni atom). Spojevi oksidacijskog broja +1 odvode se od iona Hg^2+, a živa je u njima dvovalentna. Zbog veličine iona Hg2+ velik broj živinih spojeva je kovalentan. Svi živini spojevi su otrovni.

Značajniji spojevi žive:

-Živini(I)-halogenidi su Hg2Br2, Hg2F2, Hg2I2 i Hg2Cl2. Svi halogenidi, osim Hg2F2, netopljivi su u vodi. Živin(I)-klorid poznat je pod nazivom kalomel i koristi se u medicini kao purgativ te kao insekticid. Dobiva se precipitacijom iz otopine klorida kao bijeli kristal.

-Živini(II)-halogenidi su HgI2, HgCl2 i HgBr2. Živin(II)-jodid otapanjem u višku jodidnih iona daje stabilan tetrajodomerkurat(II)-ion HgI42- koji se kao zalužena otopina naziva Nesslerov reagens i upotrebljava za dokazivanje i određivanje amonijaka. Živin(II)-klorid korozivna je i jako otrovna tvar.

-Živin(II)-oksid (HgO) dobiva se kao narančasto-žut prah dodatkom NaOH otopini s Hg2+ ionima. Zagrijavanjem se raspada na elementarne sastojke.

-Živin(II)-sulfid (HgS) javlja se u dvije modifikacije, crvenoj koja se u prirodi nalazi kao crveni mineral cinabarit i crnoj.

-Živin(II)-sulfat (HgSO4) sa sulfatima alkalijskih metala stvara dvosoli.

-Živin(II)-fulminat (Hg(OCN)2) široko je upotrebljavani detonator za eksplozive.

-Millonova baza, (Hg2N)OH, kao reagens se upotrebljava za dokazivanje bjelančevina.

 Početna za: ŽIVA, Hg